#013 Allemansrätten – prawo wszystkich ludzi

Czy spotkałeś się ze słowem Allemansrätten? 

Jest to „prawo każdego z nas” i dotyczy przebywania w naturze. Jest też podstawą Friluftsliv.  W tym tekście opowiem Ci, jak funkcjonuje to w różnych krajach i jakich zasad musimy się trzymać, by w tym wszystkim szanować środowisko.

Podstawy prawne Allemansrätten

Prawo wszystkich ludzi daje nam wolność do przebywania w naturze prawie wszędzie, o ile darzymy ją szacunkiem i wykazujemy się rozwagą.

Daje nam prawo do przekraczania cudzej ziemi, o ile jej właściciel nie wyraża sprzeciwu.

Allemansrätten nie jest prawem, ale jest otoczone różnymi przepisami, które określają granice tego, co jest dozwolone. Na przykład nie możesz chodzić po cudzej ziemi, plantacji lub uprawie, jeśli może spowodować to zniszczenia i szkody.  Jest to regulowane w Kodeksie karnym. Innym przykładem jest zaśmiecanie, które jest zabronione na mocy Kodeksu ochrony środowiska.

Prawo wszystkich ludzi oznacza również, że musisz brać pod uwagę nie tylko właściciela danego terenu,  ale także innych ludzi, którzy przebywają w Twoim otoczeniu na łonie natury.

W Konstytucji Szwecji znajduje się również zapis: „Każdy ma dostęp do przyrody zgodnie z Allemansrätten”.

Allemansrätten w Europie

Możliwość swobodnego przemieszczania na łonie natury była tradycją i zwyczajem w wielu krajach, nie tylko w Szwecji. Ale to właśnie w Skandynawii są największe swobody w tym zakresie. Skandynawia jest stosunkowo słabo zaludniona, a duże obszary były lub są własnością państwa. To przyczyniło się do tego, że społeczeństwo od zawsze miało ogromne możliwości poruszania się w przyrodzie, a prywatni właściciele ziemscy musieli się do tego prawa przystosować.

Finlandia

Tu panują zasady podobne jak w Szwecji, ale nie wolno między innymi  rozpalać ognia ani biwakować na cudzej ziemi bez pozwolenia. Pewne ograniczenia występują przy zbieraniu maliny moroszki i dzikich jagód.

Norwegia

W Norwegii jest inaczej niż w Szwecji w zakresie gruntów użytkowych i uprawnych. Jednak już na  terenach peryferyjnych w dużej mierze obowiązuje prawo publicznego dostępu. Zbieranie maliny moroszki jest często zarezerwowane tylko dla mieszkańców.

Dania

To gęsto zaludniony kraj, w którym większość ziemi jest uprawiana. Można zbierać jagody, ale w mniejszym stopniu.

Islandia

Allemansrätten nie istnieje, ale ludzie mają prawo poruszać się w przyrodzie, najlepiej po oznakowanych ścieżkach i szlakach. Na nieogrodzonym terenie prywatnym można przebywać tymczasowo i podróżować po ścieżkach i drogach, chyba że jest to ograniczone bramami i płotami.

Allemansrätten w pobliżu domów i dróg

Możesz:

• -poruszać się swobodnie po lesie i na lądzie, po drogach i ścieżkach lub poza nimi,
• mijać budynki mieszkalne innych osób w odpowiedniej odległości, wtedy przestrzega się  tzw. *Hemfridzon (strefy wolnej wokół domu),
• na drodze prywatnej można chodzić pieszo, jeździć na rowerze, jeździć, o ile droga wychodzi poza strefę *Hemfridzon. Z drugiej strony właściciele gruntów mogą zakazać ruchu samochodowego.

Nie możesz:

1. Wchodzić na cudzą posesję.

* Działka i strefa Hemfridzon to obszar najbliższy domu, na którym mieszkaniec ma prawo do spokoju (niezależnie od tego, czy teren jest ogrodzony, czy nie). W strefę Hemfridzon wchodzi również ogród uprawny.

Grunty uprawne, pastwiska i plantacje leśne

Zalecenia mówią, by unikać przebywania na ziemi uprawnej, polach, jak i nowo nasadzonych lasach.

Możesz:

• -wędrować swobodnie po lasach i gruntach,
• przechodzić przez zagrodzenia dla zwierząt, ale ważne jest, aby zawsze je za sobą zamknąć.

Nie możesz:

• chodzić po rosnącej  uprawie. Zamiast tego wyjdź poza pole,
• zniszczyć ogrodzenia. Zostawić otwarte bramy,
• celowo straszyć lub stresować zwierzęta na pastwiskach.

Allemansrätten na obszarach  chronionych

Allemansrätten na obszarach chronionych może być czasami nieco ograniczone.

Zazwyczaj jednak w rezerwatach przyrody i parkach narodowych można robić to samo, co w innych miejscach.

Czego Ci nie wolno?

W parkach narodowych i rezerwatach przyrody mogą obowiązywać specjalne zasady. Rozpalanie ognia i biwakowanie może być całkowicie zabronione lub dozwolone tylko w specjalnie przygotowanych do tego miejscach. Czasem natknąć się można na zakaz wprowadzania psów.  W wielu miejscach obowiązuje zakaz latania dronami.

W niektórych częściach roku na obszarach ochrony ptaków i obszarów dobrostanu zwierząt może obowiązywać zakaz wstępu..

Na stronie internetowej Länsstyrelsen lub gminy, na terenie której znajduje się dany obszar, znajdziesz dokładne informacje o przepisach obowiązujących na interesującym Cię terenie.

Pojazdy terenowe

Allemansrätten nie dotyczy pojazdów silnikowych!

Możesz:

• prowadzić pojazdy silnikowe, takie jak skutery śnieżne, staraj się trzymać specjalnie wyznaczonych do tego tras,
• jeździć na motocrossie i quadzie po szlakach lub trasach do tego przeznaczonych.

Nie możesz:

• zjeżdżać ze szlaku dla skuterów,
• jeździć skuterem na terenie, w których obowiązuje zakaz jazdy na skuterach śnieżnych.

Pamiętaj:

• Allemansrätten nie obejmuje jazdy terenowej.
• lód nie liczy się jako teren, możesz jeździć po nim samochodem,  motocyklem lub skuterem,
• jedź ostrożnie po terenach zaśnieżonych, aby nie uszkodzić podłoża ani roślinności.

Dlaczego obowiązuje ogólny zakaz jazdy w terenie?

Jazda po gołej ziemi może prowadzić do uszkodzenia zarówno ziemi, jak i roślinności, a ich odbudowanie zajmują dużo czasu. W najgorszym przypadku mokradła ulegają ususzeniu. Jazda terenowa może również przeszkadzać zwierzętom i ludziom w przyrodzie.

Obóz z namiotem, przyczepą kempingową lub kamperem

Lubisz spanie pod chmurką? Rozbij namiot na jeden lub kilka pojedynczych dni bez pozwolenia.

Możesz:

• spać w namiocie na cudzej ziemi bez specjalnego pozwolenia, o ile okazujesz rozwagę, szanujesz hemfridzon i nie przebywasz tam dłużej niż kilka dni,
• nocować w kamperze lub przyczepie kempingowej na parkingu bezpośrednio przy drodze przez 24 godziny, jeśli nie ma znaków wskazujących na inne przepisy.

Nie możesz:

• -rozbić obozowiska większą grupą bez pytania właściciela gruntu o pozwolenie,
• zostać w namiocie dłużej niż kilka dni bez pytania o pozwolenie,
• powodować zniszczeń takich jak: zadeptanie roślinności, łamanie gałązek i załatwiania potrzeb fizjologicznych dookoła,
• zaparkować samochodu lub przyczepy kempingowej w pobliżu budynku mieszkalnego,
• wjechać przyczepą kempingową lub kamperem w teren, nawet za zgodą właściciela gruntu.

Pamiętaj:

• szanuj lokalne znaki zakazujące biwakowania,
• parkuj samochód tak, aby nie przeszkadzać i nie blokować innych użytkowników dróg lub właściciela gruntu,
• tereny szczególnie wrażliwe na zużycie, takie jak niziny i łąki liściaste, nie są dobrymi miejscami do rozbicia obozu.

Wizyta w toalecie

Jak załatwiać potrzeby fizjologiczne w naturze?

• Jeżeli w masz dostęp do wychodka, użyj go!
• Jeśli musisz załatwić się w naturze pomyśl o zabraniu ze sobą łopatki oraz papieru toaletowego.
• Odejdź co najmniej 100 metrów od ścieżki, szlaku, wody lub obozowiska.
• Wykop dołek na około 20-30 cm.
• Zakop albo zabierz ze sobą zużyty papier. Możesz go też spalić, jeśli nie ma akurat zakazu rozpalania ognia.
• Zakop dołek, tak aby następna osoba miała równie miłą „wizytę w toalecie”.
• Jeżeli nie jesteś w stanie wykopać dołka, ukryj kupę pod kamieniami.
• Pamiętaj, że kiedy opuszczasz naturę. nie może pozostać po Tobie żaden ślad!

Rozpalanie ognia

Pamiętaj, aby rozpalać ognień tylko w bezpiecznych miejscach. Zawsze gaś po sobie!

Allemansrätten  nie daje oczywistego prawa do wzniecenia ognia. Ale możesz to robić, jeśli jesteś ostrożny. Ogień nie może się rozprzestrzenić albo szkodzić zwierzętom i roślinom.

Nie możesz:

• rozpalać ognia bezpośrednio na skałach, bo mogą następnie pęknąć,
• rozpalać ognia, jeśli jest zakaz,
• opuszczać palenisko bez zgaszenia go,
• pozostawić zanieczyszczenia w popiele.

Pamiętaj:

Szczególnie latem może obowiązywać zakaz palenia. Informacje na ten temat znajdziesz na stronie gminy (kommunen), powiatu (länsstyrelsen) lub w miejscowej służbie ratowniczej (räddningstjänsten). SMHI ostrzega również, gdy istnieje większe ryzyko pożaru.

Psy

Psy powinny być na smyczy.

Możesz:

• spuścić psa ze smyczy, ale musisz być w stanie uniemożliwić mu ściganie lub gonienie dzikich zwierząt, w przeciwnym razie powinieneś trzymać go na smyczy,
• psy myśliwskie mogą biegać luźno w czasie polowania lub szkolenia myśliwskiego.

Nie możesz:

• –    Wiosną i latem (1/3 – 20/8),
• spuszczać psa ze smyczy w okresach polowań (dotyczy to psów, które nie biorą udziału w polowaniach), bo mogą one przeszkadzać w polowaniu, a to jest niedozwolone,
• puszczać psa luzem w miejscach, gdzie to jest zakazane (np. w parkach narodowych).

Jazda na rowerze i jazda konna

Możesz:

• jeździć na rowerze i jeździć po lesie, po ziemi i po pojedynczych drogach, o ile niszczysz podłoża
• jeździć na drogach i ścieżkach, okazując rozwagę i zwalniając, kiedy kogoś omijasz.

Nie możesz:

• jeździć na rowerze lub konno po miękkich leśnych ścieżkach wiosną i jesienią, kiedy ziemia jest miękka. Można ją wtedy łatwo przejechać lub zdeptać. Inne wrażliwe typy gruntów to niziny, liściaste łąki, bagna i torfowiska.

Łamanie gałęzi

Do rozpalania ognia zbieraj suche gałązki z ziemi, nie odrywaj ich od drzew.

Nie możesz:

• łamać lub przecinać żywych gałęzi z rosnących drzew,

• usuwać kory i gałęzi z rosnących drzew,
• piłować lub ścinać zwalonych drzew lub brać dużych gałęzi,
• brać drewna na opał z czyjegoś stosu drewna.

Pamiętaj:

Jeśli odrywasz żywe gałązki od rosnących drzew i krzewów, pojawią się rany. Rany mogą prowadzić do pogorszenia się wzrostu lub czasami obumierania roślin.

Duże suche gałęzie i pnie na ziemi są domem dla wielu zwierząt i grzybów.

Kajakarstwo / Wiosłowanie

Wolno Ci wiosłować swobodnie w jeziorach, strumieniach, wzdłuż wybrzeża i na morzu. Wyjątkiem są obszary chronione, gdzie żyją ptaki i foki..

Wędkarstwo i polowanie

Możesz:

• swobodnie łowić na wędkę w pięciu jeziorach: Jeziorze Wener, Jeziorze Vättern, Jeziorze Mälaren, Hjälmaren i Storsjön,
• polować na własnym lub dzierżawionym łowisku w czasie specjalnie wyznaczonych polowań.

Nie możesz:

• łowić łososia wzdłuż wybrzeża Norrland lub w dużych rzekach,
• wędkować bez pozwolenia w jeziorach i strumieniach. Więcej zasad można znaleźć na stronie www.svenskafiskeregler.se.

Wychodzisz do lasu podczas polowania?

Czas polowań często zbiega się z porą roku, kiedy w lesie są jagody i grzyby oraz kiedy wiele osób  chce być w lesie. Masz prawo do przebywania w lesie podczas okresu polowań, ale nie możesz celowo w nie ingerować. Postaraj się wkładać kolorowe ubrania, aby być dobrze widocznym.

Jak się zachować, gdy na plaży znajduje się wędkarz?

Po przybyciu na kąpielisko widać, że ktoś stoi i łowi ryby. Co wtedy?

Okaż rozwagę, nie pluskając się w wodzie ani nie rzucając kamieniami, które spadają i odstraszają ryby. Nie wchodź w drogę, gdy wędkarz wymachuje / zarzuca wędką.

Kąpiele i łodzie

Dozwolone, ale jedynie poza hemfridzon!

Możesz:

• zacumować łódź, zejść na brzeg, pływać na plaży, która nie należy do niczyjej hemfridzon,
• zejść na brzeg, popływać lub tymczasowo zacumować na molo, które nie znajduje się w niczyjej domowej strefie pokoju.

Nie możesz:

• pozostać na molo, jeśli właściciel musi z niego skorzystać.

Pamiętaj:

W tym przypadku może być ciężko określić, gdzie przebiega hemfridzon. Jeśli molo znajduje się daleko od zabudowań, to możesz tam pozostać przez pewien czas. Pamiętaj jednak, aby tego nie nadużywać.

Kąpiel z koniem i psem jest czasami regulowana odrębnymi przepisami. Właściciele koni i psów powinni zawsze brać pod uwagę innych kąpiących się oraz korzystać ze specjalnie wyznaczonych kąpielisk.

Zbieranie jagód, grzybów i orzechów

Możesz to robić, ale uważaj na chronione i trujące gatunki.

Możesz:

• zbierać jagody i grzyby w lesie,
• zbierać nasiona, orzechy i szyszki z ziemi.

Nie możesz:

• zbierać chronionych grzybów,
• zbierać owoców i jagód uprawnych,
• zbierać orzechów lub żołędzi, które znajdują się na drzewach bez zgody właściciela gruntu,
• pić wody z prywatnej studni bez pozwolenia.

Pamiętaj:

Nie ma ograniczeń co do ilości jagód i grzybów, które możesz zebrać. Oznacza to, że możesz zbierać je również na sprzedaż. Skontaktuj się z właścicielem gruntu. Na obszarach chronionych mogą obowiązywać ograniczenia.

Trufle rośną pod powierzchnią ziemi i dlatego nie są objęte allemansrätten, ale należą do właściciela gruntu.

Dzikie rośliny i zwierzęta

Zbieraj rośliny, które nie są chronione, nie przeszkadzaj zwierzętom.

Możesz:

• zbierać dzikie kwiaty oraz rośliny w naturze.

Nie możesz:

• zbierać kwiatów i roślin chronionych,
• zbierać kwiatów i roślin w rezerwatach przyrody i parkach narodowych, gdzie obowiązują specjalne zasady,
• przeszkadzać, ranić, przyprowadzać zwierząt do domu ani wybierać jaj z ptasich gniazd. Każdy, kto bez pozwolenia przetrzymuje dzikie zwierzę w niewoli, może zostać skazany za naruszenie Ustawy o łowiectwie lub Rozporządzenia o polowaniach.

Pamiętaj:

Kwiaty i inne rośliny będące pod ochroną różnią się w różnych częściach kraju. Ograniczenia mogą się również różnić.

Wszystkie storczyki są pod ochroną!

Śmieci

Pamiętaj, aby zawsze zabrać po sobie śmieci. Nie śmieć, nie niszcz – pozostaw naturę w nienaruszonym stanie.

Więcej informacji o allemansrätten znajdziesz:

• na stronie internetowej Naturvårdsverket (Szwedzkiej Agencji Ochrony Środowiska). Istnieją również materiały szkolne i informacje w różnych językach,
• Na stronie internetowej Länsstyrelsen,
• W Szwedzkiej Agencji Cywilnej (MSB) znajdziesz informacje o zagrożeniu pożarowym. MSB ma również aplikację „Ryzyko pożaru”, którą można pobrać na ich stronie,
• Zasady połowów ryb – wyszukaj pod „svenska fiskeregler” (niewykluczone, że stworzę o tym oddzielny wpis).

Podsumowanie Allemansrätten  w 13 punktach:

1. Trzymam się z dala od czyjejś posesji.

2. Obozuję tylko tak długo, jak otrzymam na to pozwolenie.

3. Nie rozpalam ognia na skałach lub jeśli istnieje ryzyko pożaru.

4. Zabieram ze sobą śmieci.

5. Wiem, jak zaspokajać swoje potrzeby w lesie.

6. Nie niszczę lasów i ziemi.

7. Zawsze zamykam bramę.

8. Zbieram tylko te kwiaty, które nie są pod ochroną.

9. Wiem, jakie przepisy obowiązują na obszarze chronionym, na którego terenie przebywam.

10. Trzymam psa na smyczy.

11. Zawsze troszczę się zwierzęta oraz ludzi w przyrodzie.

12. Kąpię się tam, gdzie mogę i stawiam łódź tam, gdzie jest to dozwolone.

13. Jeżdżę pojazdami mechanicznymi tylko tam, gdzie jest to dozwolone

Allemansrätten jest podstawą Friluftsliv, jeśli jeszcze nie wiesz co to jest – zapraszam do wysłuchania poniższych odcinków :